Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), çalışanların aktif iş hayatı boyunca yaptığı birikimleri uzun vadeli yatırıma yönlendirmek ve emeklilik dönemi geldiğinde gelirlerinde oluşabilecek düşüşü kapatmak için devlet desteğiyle birikim yapılmasını sağlayan, kanunla düzenlenmiş bir sistem. Türkiye'de 2003 yılında mevcut kamu sosyal güvenlik sistemini (SGK) tamamlamak amacıyla başladı. BES'in önceliği tasarruf ve birikim, sonrasında ise yatırım aracı olmak.

Sistemin temel amacı, sosyal güvenlik kurumlarından alınacak emekli maaşının yanında ek bir ikinci emeklilik geliri sunmak. Bu sayede bireylerin emeklilik dönemlerini daha rahat geçirmesini hedefliyor. Hepimizin bildiği gibi, emekli maaşları çalışma dönemindeki kazançlara göre ciddi oranda düşük kalabiliyor. BES, işte bu farkı ortadan kaldırmayı amaçlıyor. BES'e katılmak zorunlu değil; Otomatik Katılım Sistemi (OKS) hariç, sistem gönüllülük esasına dayanıyor. Çalışıp çalışmadığına, vergi mükellefi olup olmadığına veya uyruğuna bakılmaksızın, fiil ehliyetine sahip herkes sisteme katılabiliyor. Giriş yaşı için de bir üst sınır yok. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve mavi kart sahibi tüm katılımcılar, belirlenen limit dahilinde devlet katkısından yararlanabiliyor.

DEVLET KATKISI: %30'LUK EŞSİZ BİR FIRSAT

BES'i diğer yatırım araçlarından ayıran ve onu en avantajlı tasarruf aracı yapan en büyük etken Devlet katkısıdır. Devlet katkısı, bireysel emekliliği teşvik etmek amacıyla, katılımcının ödediği katkı payının yüzde 30'u oranında devlet tarafından katılımcının hesabına eklenen destek ödemesidir. Devlet katkısının üst sınırı, bir takvim yılı için yıllık brüt asgari ücretin yüzde 30'uyla sınırlandırıldı. Örneğin; 2025 yılı için belirlenen limitler dahilinde, toplam 312.066 TL katkı payı yatıran bir katılımcı 93.619,8 TL devlet katkısı alabilecek. Birden fazla BES sözleşmen varsa, toplam devlet katkısı, sözleşmelere ödenen katkı paylarının ağırlığına bakılarak hesaplanır ve limit dahilinde sözleşmeler arasında paylaştırılır. Devlet katkısından yararlanmak için ekstra bir şey yapmana gerek yok. Hesaplama, ödenen katkı payları üzerinden otomatik olarak yapılır. Hesaplamayı, şirketlerin gönderdiği verilere göre Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) yapıyor.

FAİZSİZ BES VE DEVLET KATKISI FONLARI

Faizsiz bireysel emeklilik sisteminde, birikimler şirketin Danışma Komitesi tarafından onaylanmış, faizsiz ve katılım esasına uygun yatırım araçlarında değerlendirilir. Bu kaynaklar arasında Katılım bankalarında açılan katılma hesapları, Kamu ve Özel Sektör Sukukları, BIST Katılım Endeksi'ndeki ortaklık payları, kıymetli metaller, altın, döviz ve faizsiz içerikli yatırım fonları yer alır. Faizsiz BES'te, devlet katkısının değerlendirildiği fonlar da tamamen faizsiz yatırım araçlarından oluşuyor.

BİRİKİMLER GARANTİ ALTINDA

BES, Türkiye'nin en güvenli tasarruf sistemlerinden biri. Sistem, yedi ayrı denetleme mekanizması tarafından sıkıca denetleniyor: Hazine ve Maliye Bakanlığı, SPK, Takasbank, EGM, Bağımsız Dış Denetim, Aktüeryal Denetim ve İç Denetim. Katılımcıların birikimleri, devlet kontrolünde bir Saklama Merkezi olan Takasbank'ta tutulur. Bu, katkı paylarının emeklilik şirketlerinin hesaplarında asla tutulmadığı anlamına geliyor. Emeklilik şirketlerinin tek görevi, katılımcıların tercihine göre birikimleri yatırıma yönlendirmek ve takip etmek. Bu ayrım sayesinde, 4632 sayılı Kanun gereği fon mal varlığı; rehin edilemez, haczedilemez ve şirketin iflas masasına dahil edilemez. Yani, emeklilik şirketi finansal olarak zora girse bile, birikimlerin hiçbir riski yok. Ayrıca, BES hesabındaki fon paylarının bir kısmı haciz ve rehinden muaf tutulur. Muaf tutar, sistemde bulunduğun ay sayısı ile brüt asgari ücret tutarının çarpımına karşılık gelen birikim kadardır.

YATIRIM TERCİHLERİ VE FON YÖNETİMİ

BES, uzun vadeli bir yatırım aracıdır. Emeklilik şirketleri kanunen, katılımcılarına en az üç farklı risk seviyesinde (düşük, orta, yüksek) fon sunmak zorunda. Katılımcılar, risk tercihlerine bağlı olarak faizsiz yatırım araçlarından oluşan fonlar arasından seçim yapabilir. İdeal strateji şudur: Yaşın gençken yüksek riskli fonları seçip, emekliliğe yaklaştıkça riski daha düşük fonlara geçmek.

Katılımcılar, seçtikleri emeklilik planını yılda en fazla dört kez, fon dağılımlarını ise yılda en fazla 12 kez değiştirebiliyor. Ayrıca fon seçimi yaparken, emeklilik şirketi danışmanları senin risk getiri profilini belirleyip sana en uygun planı önerebiliyor.

Emeklilik yatırım fonlarının diğer fonlardan farkı, sadece BES'e ödenen katkı paylarını değerlendirmek amacıyla kurulmuş olması ve yalnızca sisteme giren kişilerce satın alınabilmesi. Bu fonların elde ettiği kazançlara stopaj uygulanmaz ve daha uzun vadeli yatırım stratejileriyle yönetilirler.

RİSKLER VE KESİNTİLER

BES, fonlarda değerlendirildiği için piyasa riskleri içerir. Fonların içerdiği varlıkların (hisse senedi, kira sertifikası vb.) kazanç veya kayıpları birikimlerini etkiler. Ancak riski belirlemek her zaman senin elinde. Fon dağılımı değişikliği hakkını kullanarak birikimlerinin olduğu fonları değiştirebilirsiniz.

BES'e girmeden önce, şirketlerin sunduğu planları, kesintileri (giriş aidatı, yönetim gideri, ara verme kesintisi) ve fon çeşitliliğini iyice incelemen önerilir. Giriş aidatı, yönetim gideri ve ek yönetim gideri kesintilerinin toplam üst sınırı (Maktu Tutar), sözleşme yıl dönümü içinde ilgili yılın Ocak ayında açıklanan aylık brüt asgari ücretin (ABAÜ) %8,5'ini geçemez. Bu kesintiler 5 yıl süreyle yapılabilir. Ama ertelenmiş giriş aidatı uygulanan sözleşmelerde, erken çıkış ve aktarımlarda 5 yıldan sonra da kesinti yapılabilir.

ÖDEME KOLAYLIĞI, ARA VERME

Katkı payı ödemelerini her ay yapmak zorunda değilsin; istediğin zaman ödemeye ara verebilir veya ek ödemeler yaparak tasarruf miktarını artırabilirsin. Düzenli ödeme, birikiminin daha hızlı büyümesini sağlar. Ödeme zorluğu çekersen, katkı payı tutarını düşürebilirsiniz. Ara verme durumunda fonların değerlenmeye devam eder ama şirket ara verme kesintisi yapabilir. Sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren en az iki yıl geçtikten sonra birikimlerini başka bir emeklilik şirketine aktarabilirsin. Aktarımla düzenlenmiş sözleşmelerde ise en az 1 yıl sonra şirket değişikliği yapabilirsiniz.

EMEKLİLİK VE ERKEN AYRILMA

BES'ten emeklilik hakkı kazanmanız için 10 yıl sistemde kalman ve 56 yaşını doldurmuş olman şart. Bu koşulları sağladığında, devlet katkısının tamamını (%100) hak edersiniz. Emekliliğe hak kazandığında birikimini toplu para, programlı geri ödeme veya yıllık gelir sigortası seçeneklerinden biriyle alabilirsiniz.

Emeklilik hakkı kazanmadan sistemden ayrılırsanız, devlet katkısı hak edişin sistemde kaldığın süreye göre kademeli olarak hesaplanır:

* 3 yıldan az kalanlar: %0

* 3 ile 6 yıl arası kalanlar: %15

* 6 ile 10 yıl arası kalanlar: %35

* 10 yıl ve daha fazla kalanlar (56 yaşından önce): %60

Erken ayrılmalarda, ödemelerin ve hak ettiğin devlet katkısının getirileri üzerinden stopaj uygulanır: 10 yıldan az kalıp ayrılanlarda %15; 10 yıl kalıp emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlarda %10. Emeklilik, vefat veya maluliyet gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlarda ise stopaj oranı %5'tir.

Vefat durumunda, birikimler sözleşmede belirtilen lehtara ya da belirtilmemişse kanuni mirasçılara ödenir. BES sözleşmeleri devredilemez.

GELECEK PLANI: TES

TES, mevcut sosyal güvenlik kurumunun (SGK) emeklilik sisteminin üzerine ek olarak ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlanıyor. TES, OKS'yi dönüştürecek şekilde; çalışana ek olarak işveren katkılı olacak ve zorunlu haller dışında kapsamdaki tüm çalışanların emeklilik şartlarını sağlayana kadar sistemde kalmasını sağlayacak gerçek anlamda 'ikinci basamak' olarak konumlanıyor. TES'in ekonomik amaçları; tasarruf miktarını artırıp ekonomik kalkınmaya hız kazandırmak, uzun vadeli kaynak sağlamak ve bu sayede istihdamı artırmak olarak sayılabilir. Sosyal amaçları ise emeklilik döneminde tasarruf imkanı sunmak, refah düzeyini artırmak ve ilave emeklilik getirisi sağlamak.

TES dışında, sistemi daha cazip hale getirmek için fon çeşitliliğinin artırılması, daha dinamik portföy yönetimi imkanının verilmesi, BES yatırımlarının nakit teminat olarak kullanılması ve kısmi çekim haklarının çeşitlendirilmesi gibi konularda da değerlendirmeler devam ediyor. Örneğin, kısmi ödeme alınabilecek durumların bedelli askerlik, hac ibadeti gibi yeni alanları içerecek şekilde genişletilmesi gündemde.

TÜRKİYE SİGORTA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERİ ÖZGÜR OBALI: REKORLARLA BÜYÜMEYE DEVAM EDEN BES'TE 18 YAŞ ALTI KATILIM KİLİT ROLDE

Bireysel Emeklilik Sistemi bu yıl da yeni rekorlarla istikrarlı büyümesine devam etti. 19 Eylül 2025 EGM verilerine göre katılımcı sayısı 9.9 milyonu aşarak kritik 10 milyon seviyesine geldi. Otomatik Katılım Sistemi ile birlikte toplam katılımcı sayısı 17 milyon barajını geçerek 17.7 milyona yaklaştı. Devlet Katkısı dahil BES fon büyüklüğü 1 trilyon 682 milyar TL'ye yükselirken, DK dahil OKS fon büyüklüğü 117 milyar TL'ye ulaştı. Sistemin toplam fon büyüklüğü ise 1,8 trilyona yaklaştı.

Bireysel Emeklilik Sistemi'nin son dönemdeki büyümesinde lokomotif rolü üstlenen 18 yaş altında da büyüme tüm hızıyla sürüyor. 18 yaş altında katılımcı sayısında 1 milyon 567 bin katılımcı sayısına ulaşılırken sözleşme sayısında 1 milyon 811 bine ulaşıldı. Fon büyüklüğünde ise çok daha büyük bir ivme ile büyüyerek devlet katkısı dahil 66,8 milyar TL'ye ulaşıldı. Bu segment BES'in sürdürülebilir büyümesinde kilit rol oynamaya devam edecek.

TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ GELİYOR

Değişen demografik yapı ve artan yaşam beklentisi karşısında, sürdürülebilir bir emeklilik modeli oluşturmak için sektörün gündemindeki en öne çıkan konuların başında Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) geliyor. TES'in hayat bulması ile birlikte tasarruflar tabana yayılarak çok daha hızlı bir şekilde artacak. Birlik olarak hazırladığımız sektör model önerisinde TES, OKS'yi dönüştürecek şekilde, çalışana ek olarak işveren katkılı ve kapsamdaki tüm çalışanların mücbir sebepler dışında emeklilik şartlarını sağlayana kadar sistemde kalmalarını sağlayacak şekilde gerçek anlamda ikinci basamak olarak konumlandırıldı. TES, ek emeklilik geliriyle emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek ve çalışma dönemindeki yaşam standartlarını korumayı sağlayacak bir sistem olarak kurgulandı. TES'in operasyonel altyapısı ve kurgusu ile fon yapısına ilişkin çalışmalar başta olmak üzere hazırlıklar SEDDK'nın liderliğinde, ilgili kamu kurumları ve sektörümüzle istişare halinde devam ediyor.

TES'in ekonomik amaçları; tasarruf miktarını artırmak, böylece ekonomik kalkınmaya hız kazandırmak, uzun vadeli kaynak sağlamak ve bu sayede istihdamı artırmak olarak sayılabilmektedir. TES'in sosyal amaçları ise bireylere emeklilik dönemleri için tasarruf etme imkânı sunmak, emeklilik dönemlerinde refah düzeyini artırmak, sosyal güvenlik sisteminin bir tamamlayıcısı olduğu için ilave emeklilik getirisi sunmaktır.

DEVLET KATKISI ÖNEMLİ BİR AVANTAJ

%30 devlet katkısı başka hiçbir tasarruf aracında görülmeyen bir avantaj olarak yıllardır katılımcıların sistemi tercih etmesinde ve BES'in tasarrufların en önemli adreslerinden biri haline gelmesinde en önemli rolü oynuyor.

Her yıl duyurulan yıllık brüt asgari ücretin toplamı kadar tutar, devlet katkısı üst limitinden yararlanmak için ödenmesi gereken toplam katkı payını gösterir. 2025 yılı için toplam 312.066 TL tutarında katkı payı yatıran bir katılımcı 93.619,8 TL devlet katkısı alabilecek.

%30 Devlet katkısı sistemde kalınan süreye göre kademeli olarak artan şekilde alınabiliyor. Sistemde sadece 10 yılı ve 56 yaşını aynı anda dolduranlar (emeklilik hakkını kullanmasına gerek olmadan) ile vefat ve maluliyet durumlarında devlet katkısının tamamını almaya hak kazanıyorlar. Bu şartları doldurmadan en az 3 yıl kalarak sistemden ayrılanlar ise sistemde kalma süresine göre %15-60 arasında değişen oranlarda bu haktan yararlanabiliyor.

STANDART FON İÇERİĞİ DE REVİZE EDİLECEK

Yukarıda belirtilen TES'in dışında sistemin daha cazip hale gelmesine ve katılımcı memnuniyetinin artırılmasına yönelik emeklilik yatırım fonları evreninin genişletilmesine ilişkin, BES ve OKS standart fon içeriğinin revize edilmesi çalışmaları da bu dönemde yakından takip ettiğimiz gelişmeler olacak. Burada amacımız özellikle sistemi büyütecek ve katılımcı memnuniyetiyle sistemde kalış sürelerini olumlu etkileyecek düzenlemelerin hayata geçirilmesi. Ayrıca OVP'de yer aldığı haliyle; BES'ten kısmen ödeme alınabilecek durumların bedelli askerlik, hac ibadeti gibi yeni alanları içerecek şekilde genişletilmesi ve yükseköğretim kurumlarına kayıtlı 25 yaş altı öğrencilerin BES'e katılımlarını ve sistemde kalmalarını teşvik edici uygulamalar da sektörün gündeminde olacak.

Bu dönemde özellikle fon dağılım değişikliğinin piyasa şartlarına göre dönem dönem güncellenmesini ve yıl sonuna yaklaşmamız nedeniyle bu yıla ait devlet katkısı hakkından en yüksek orandan yararlanabilmek adına yıl içinde ödediğimiz toplam tutarı bütçemizin elverdiği en yüksek orana çıkarmamız gerektiğini tüm katılımcılara hatırlatabiliriz.

(Türkiye Sigorta Birliği Genel Sekreteri Özgür Obalı)

KPMG TÜRKİYE DENETİM VE GÜVENCE HİZMETLERİ ŞİRKET ORTAĞI, SİGORTACILIK SEKTÖR LİDERİ TUĞRUL UZUN: YENİ DÖNEMDE DİJİTALLEŞMENİN ETKİLERİ DAHA ÇOK HİSSEDİLECEK

Emeklilik Gözetim Sistemi (EGM) güncel verilerine göre, bu yılın eylül sonu itibarıyla Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES) en olumlu artışın katılımcı sayılarında olduğunu söyleyebiliriz. Uzun yıllardan sonra BES gelişimi için atılan adımlar meyvesini veriyor. Eylül sonu itibarıyla sistemde katılımcı sayısının 9,9 milyon kişi olduğunu ve 10 milyon barajına çok yaklaştığını görüyoruz. Toplam fon tutarı ise 1,5 trilyon TL'nin üzerine çıkmış durumda. Şirketler tarafından profesyonel yönetilen ve takip edilen fon yatırımları sayesinde katılımcılar reel getiri sağlayabiliyorlar. Bir diğer önemli veri de sistemden emekli olmaya hak kazanan katılımcı sayısının 400 bin kişi civarına ulaşması. Bu, 20 yılı aşkın süredir devam eden sistemde, artık emeklilerin de olduğunu göstermesi açısından önemli bir sonuç.

DEVLET KATKISI

BES katılımcıları yatırımlarının üzerinden oluşacak birikimlerine devlet tarafından yüzde 30 ek katkı sağlayan bir sistem. Bu sayede bireysel emeklilik sistemine yatırılan her tutar için yüzde 30 oranında ek katkı kazanılır ve birikimler ilave toplam tutar üzerinden arttırılabilir. Devlet katkısının üst tutarı her sene açıklanan resmi asgari brüt ücret tutarına göre hesaplanır ve bu şekilde her sene katılımcılarının TL üzerinden ek kazanç elde etmeleri piyasa koşullarına göre korunabilir. Devlet katkısının emekliliğe hak kazanıldığı zamanda tamamen elde edilmesi esas olmakla beraber, belirli yıllar itibarıyla uygulanacak kesintiler doğrultusunda, kısmen elde edilmesi de mümkündür. Katılımcılar isterlerse bu koşullar çerçevesinde devlet katkılarını sistemden çekebilirler.

TES, EMEKLİ OLDUKTAN SONRA GELİR KAYBINI ÖNLEYECEK

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), mevcut birinci basamaktaki sosyal güvenlik kurumunun (SGK) emeklilik sisteminin üzerine ek olarak ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlanıyor. TES, emekli olduktan sonra gelir kaybını önleyecek ve çalışanlara finansal güvence sağlayacak. 2026 yılı içinde yürürlüğe girmesi planlanan TES, otomatik katılım sisteminde olan çalışanları kapsayacak.

BES DAHA DA DİJİTALLEŞECEK

Yakın zamanda hayata geçmesi beklenen en güncel uygulama, yukarıda da bahsettiğimiz gibi TES olacak. Bununla beraber fon çeşitliliklerinin arttırılması, katılımcıların risk tercihlerine göre farklı fon alternatifleri sunulması, daha dinamik portföy yönetimi imkânı verilmesi gündemde konuşulan diğer yenilikler arasında yer alıyor. Bu kolaylıkların sağlanması için tabii ki BES sağlayıcılarının daha dijital bir dünyaya geçmesi bekleniyor. Güncel mobil uygulamalar, robotik fon danışmanları, yapay zeka fon yönetimi sistemleri gibi uygulamalar hâlihazırda kullanılmaya başlandı. Gelişen teknoloji dünyasında kişiselleştirme trendi ile birlikte bu uygulamaların hızla artacağını söylemek yanlış olmaz. Katılımcı sayısının ne kadar önemli olduğunu yukarı vurgulamıştık, bunun kalıcı olabilmesi için yani katılımcıların sistemde kalmasını daha cazip hale getirebilmek için de BES yatırımlarının nakit teminat olarak diğer finansal işlemlerde kullanılması ve kısmi çekim haklarının çeşitlendirilmesi gibi konularda da değerlendirmeler devam etmektedir.

KATILIMCILAR PORTFÖYLERİNİ YAKINDAN TAKİP ETMELİ

En önemli konu aslında katılımcıların düzenli aralıkları fon türlerini, gelirlerini kontrol etmeleri, gerektiğinde fon sepetlerine çeşitlilik getirmelerini ve bu takipler için BES sağlayıcıları ile düzenli iletişimde olmaları. Fon getirilerini diğer fon türleri ile karşılaştırarak gerektiğinde kazançlarını arttırabilirler ve sistemden maksimum katkıyı elde edebilirler. BES artık katılımcılar ile beraber özellikle ailelerinin ve çocuklarının da sisteme katılımlarını desteklediği için ilgili düzenlemeleri takip etmeleri ve gerektiğinde bir uzmana başvurmaları faydalı olacaktır. Devlet katkısının hak edişinin en üst seviyeye çıkarmak için sistemde kalma sürelerini uzatmaları da faydalarına olacaktır. Tabii ki bunu yaparken sisteme kısa vadeli bir yatırım aracı yerine uzun vadeli bir bakış ile girmelerini ve sistemde kalmalarını önerebiliriz. Son olarak da teknolojik imkânları maksimum şekilde kullanarak BES sağlayıcılarının mobil uygulamaları ve diğer teknolojik güncellemelerine uzak kalmamaları, katılımcıların sistemi günlük, haftalık ve aylık periyotlarda takiplerini daha da kolaylaştırabilir.

(KPMG Türkiye Denetim ve Güvence Hizmetleri Şirket Ortağı, Sigortacılık Sektör Lideri Tuğrul Uzun)

MARMARA ÜNİVERSİTESİ FİNANSAL BİLİMLER FAKÜLTESİ SİGORTACILIK BÖLÜMÜ PROF. DR. ÖZGÜR AKPINAR: TES GÜÇLÜ BİR EMEKLİLİK GELİRİ TABANI OLUŞTURACAK

Bilindiği üzere Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi Orta Vadeli Program (2026-2028)'da yer almaktadır. İlgili kısım Orta Vadeli Program'da; "Otomatik Katılım Sistemi'nin (OKS) işverenlerin de katkısı ile ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşeceği Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) kurulacaktır" şeklinde açıklanmıştı. Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), bireylerin emeklilik döneminde karşı karşıya kalabilecekleri gelir kaybını telafi etmeyi ve mevcut sosyal güvenlik sistemine ek olarak ilave bir emeklilik geliri sağlamayı amaçlayan ikinci basamak bir emeklilik modelidir. Bu sistem, çalışanların yaşam standartlarını koruyabilecekleri düzeyde gelir elde etmelerini, emeklilik sonrası finansal açıdan daha güvenli ve rahat bir yaşam sürdürebilmelerini desteklemeyi hedeflemektedir. Çalışan, işveren ve devlet tarafından çalışanların bireysel emeklilik sistemi hesabına yapılacak katkıların, emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmesi esasına dayanmaktadır. Bu noktada işveren katkısının sistemin gelişimi açısından önemli olduğu, işverene maliyeti noktasında süreci destekleyici bazı adımlar atılabileceği değerlendirilmektedir. TES'in, uzun vadeli tasarrufları teşvik ederek hem bireysel refaha katkı sunması hem de ekonomik büyümeye yapısal destek sağlaması beklenmektedir. Bu sayede hem çalışanlar açısından güçlü bir emeklilik geliri tabanı oluşturulacak hem de ülke ekonomisi uzun vadeli kaynaklara erişim açısından güçlenecektir.

DEVLET KATKISI STRATEJİK ÖNEME SAHİP

Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES) katılımcılar tarafından yapılan katkı payı ödemeleri, devlet tarafından belirli oranlarda desteklenmektedir. Bu çerçevede, katılımcıların ilgili yıl içerisinde bireysel emeklilik hesaplarına yatırdıkları katkı paylarının %30'una kadar olan tutar, devlet katkısı olarak bireyin emeklilik hesabına ilave edilmektedir. Ancak devlet katkısının hesaplanmasında bir üst sınır uygulanmakta olup, bu sınır ilgili takvim yılı için geçerli olan yıllık brüt asgari ücret tutarı esas alınarak belirlenmektedir. Söz konusu uygulama, bireysel emeklilik sistemine katılımı teşvik etmeyi ve uzun vadeli tasarrufları artırmayı amaçlayan önemli bir kamu politikası aracıdır. Bu kapsamda bu teşvikin devamı sistemin güçlenerek devamı için son derece önemlidir.

Devlet katkısı, katılımcıların bireysel emeklilik sistemine yaptıkları katkıların belirli bir yüzdesi oranında emeklilik hesaplarına devlet tarafından ilave edilen tutarı ifade etmektedir. Bu katkının hesaplanmasında esas alınan üst sınır, ilgili takvim yılına ait yıllık brüt asgari ücret tutarıyla sınırlıdır. Dolayısıyla, devlet katkısı uygulaması, bireylerin uzun vadeli tasarruflarını teşvik etmek ve sistemin cazibesini artırmak amacıyla oluşturulmuş önemli bir mali destek mekanizması olarak değerlendirilmektedir. Özellikle son yıllarda devlet katkısı oranının artırılması yönündeki düzenlemeler, sistemin cazibesini daha da artırmış ve BES'in yaygınlaşmasında önemli bir itici güç olmuştur.

Özel emeklilik sisteminde devlet katkısı, bireylerin sisteme gönüllü katılımını teşvik eden ve uzun vadeli tasarruf eğilimlerini destekleyen temel politika araçlarından biri olarak öne çıkmaktadır. Devlet, katılımcıların bireysel katkı paylarını belirli oranlar ve yasal sınırlar çerçevesinde destekleyerek sistemin cazibesini artırmakta ve bireyleri düzenli tasarruf yapmaya yönlendirmektedir. Devlet katkısının getirisi, katılımcıların emeklilik döneminde elde edecekleri toplam birikimi doğrudan etkilediğinden, sistemin sürdürülebilirliğinde kilit bir rol oynamaktadır. Bu uygulama, bireylerin emeklilik dönemlerinde elde edecekleri gelirin artırılmasına katkı sağlamakla birlikte, aynı zamanda finansal piyasaların derinleşmesine ve uzun vadeli kaynaklar aracılığıyla ekonomik büyümenin finansmanına da dolaylı olarak hizmet etmektedir. Bu bağlamda, devlet katkısı mekanizması hem mikro düzeyde bireysel refahın güçlendirilmesinde hem de makroekonomik düzeyde ulusal tasarrufların artırılmasında stratejik bir enstrüman olarak değerlendirilmektedir.

BES; ETKİN, KATILIMCI DOSTU VE SÜRDÜRÜLEBİLİR YAPIYA KAVUŞACAK

Orta Vadeli Planda, Tasarrufların Artırılması başlığı altında; yurt içi tasarrufların ve tasarruf bilincinin artırılması amacıyla finansal okuryazarlığın yaygınlaştırılacağı, uzun vadeli tasarruf araçlarının geliştirileceği, BES'teki standart emeklilik yatırım fonlarının, katılımcıların birikimleri için daha fazla katma değer üretecek şekilde yeniden tasarlanacağı belirtilmektedir. İlave olarak Otomatik Katılım Sistemi (OKS) katılımcılarına BES'te yer alan emeklilik fonlarına erişim imkânı tanınacağı, kesintilerin sadeleştirilmesini sağlayacak düzenlemeler yapılacağı ve bu kapsamda sistemin cazibesi artırılarak fon tutarı ve katılımcı sayısında artış sağlanacağı hedeflenmektedir. Ayrıca günümüzün yükselen trendi olan yapay zekanın da devreye girmesi ile sistemin daha da güçleneceği görülmektedir. Dijitalleşme ve yapay zekâ destekli fon yönetimi uygulamalarıyla katılımcıların yatırım tercihlerinin daha etkin şekilde yönlendirilmesi planlanmaktadır. BES'ten kısmen ödeme alınabilecek durumların bedelli askerlik, hac ibadeti gibi yeni alanları içerecek şekilde genişletileceği, Yükseköğretim kurumlarına kayıtlı 25 yaş altı öğrencilerin BES'e katılımlarını ve sistemde kalmalarını teşvik edici uygulamaların hayata geçirileceğ, yatırım fonlu birikimli hayat sigortaları yaygınlaştırılacağı ve finansal eğitim faaliyetleri yaygınlaştırılarak finansal okuryazarlığın arttırılacağı hedefleri yer almaktadır. Bu gelişmeler ışığında yapılan değerlendirmelerde, sistemin sadece bir tasarruf aracı değil, aynı zamanda bireylerin hayatları boyunca esnek finansal çözümler sunan bir yapı haline gelmesi beklenmektedir. Tüm bu hedefler, Bireysel Emeklilik Sistemi'nin daha etkin, katılımcı dostu ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşmasını amaçlamaktadır. Sistem içerisinde fon yönetiminde katma değer yaratacak reformlarla birlikte, genç nüfusun ve farklı yaş gruplarından bireylerin sisteme entegrasyonu teşvik edilerek, hem katılımcı sayısının hem de fon büyüklüğünün artırılması hedeflenmektedir. Ayrıca, finansal okuryazarlığın yaygınlaştırılması ve alternatif tasarruf araçlarının geliştirilmesi, uzun vadeli bireysel tasarrufların artırılmasında oldukça önemlidir. BES'in önümüzdeki dönemde daha dijital, daha esnek ve daha katılımcı odaklı bir yapıya evrileceği değerlendirilmektedir.

FİNANSAL OKURYAZARLIK ARTMALI

BES'in daha efektif olması için, öncelikle toplumsal olarak finansal okuryazarlığın artırılması önem arz etmektedir. Finansal okuryazarlığın artmasının tasarruf bilincine ve özelde BES'e, genelde ise finansal sistemin gelişimine önemli katkılar sağlayacağı söylenebilir. Katılımcıların sistemdeki fon tercihlerini düzenli olarak gözden geçirmeleri, yatırım getirilerini izlemeleri ve uzun vadeli bir perspektif geliştirmeleri, sistemin etkinliğinin artırılmasına kayda değer katkılar sağlayacaktır.

Devlet katkısının katılımcılar tarafından daha esnek bir şekilde yönetilebilir olması, fon yönetiminde katılımcıların piyasa koşullarına göre daha yüksek getiriler elde etmesi, sistem hakkında doğru bilgilendirmenin yapılması, sistemin şeffaflık düzeyinin arttırılması, sistemden erken çıkışa yönelik uygulamaların yeniden yapılandırılması, TES'nin uygulanmaya başlama durumuna göre katılımcılar açısından işveren katkılı emeklilik planlarının yaygınlaştırılması, gibi hususlar sistemin daha etkili ve efektif olabilmesi açısından faydalı olabilir. Bunların yanı sıra, mobil uygulamalar ve dijital platformlar üzerinden kullanıcı deneyimini geliştirecek çözümler, katılımcı memnuniyetini ve sistemde kalış süresini artıracaktır. Bu da sistemin önemli bir ihtiyacını karşılayacak ve sistemde kalış sürelerini artıracaktır.

(Marmara Üniversitesi Finansal Bilimler Fakültesi Sigortacılık Bölümü Prof. Dr. Özgür AKPINAR)