İklim krizi, dünya genelinde artan sıcaklıklar, yoğun yağışlar, kuraklıklar ve aşırı hava olaylarıyla birlikte yaşamları tehdit eden en büyük küresel sorunlardan biri haline geldi. Doğal afetlerin sıklığı ve şiddeti giderek artarken, geleneksel yöntemlerle mücadelede yaşanan yetersizlikler, yeni teknolojik çözümlere olan ihtiyacı da her geçen gün büyütüyor. Bu noktada yapay zeka sadece kriz anlarında müdahale değil, aynı zamanda afetlerin önlenmesi, erken tespiti ve risk yönetiminde devrim niteliğinde bir araç olarak öne çıkıyor. Dünyanın önde gelen ülkeleri ve teknoloji firmaları, yapay zekanın iklim krizinin etkilerini azaltmak ve afetlere karşı dayanıklılığı artırmak için sunduğu potansiyeli hızla değerlendiriyor. ABD'de Kaliforniya eyaletinde kullanılan NASA ve Cal Fire iş birliğiyle geliştirilen sistemler, yangının gelecekteki hareketini gerçek zamanlı simüle ederek müdahale ekiplerine yönlendirme sağlıyor. Uydu ve hava verilerini gerçek zamanlı analiz ederek orman yangınlarının yayılma yönünü tahmin ediyor ve müdahale ekiplerine anlık bilgi sağlıyor. Avustralya'da ise Bushfire AI, yangın riskini tahmin etmek, erken tespit etmek ve müdahale süreçlerini optimize etmek amacıyla geliştirilen yapay zeka destekli bir teknoloji. Ülke, 2020 yılında yaşadığı yıkıcı orman yangınlarının ardından yapay zeka destekli drone ve sensörlerle donatılmış izleme kulelerine önemli yatırımlar yaparak kırsal alanlarda erken uyarı sistemlerini yaygınlaştırdı. Bu sistemler sayesinde yangınlar daha küçük çapta iken tespit edilip müdahale edilerek can ve mal kaybı önemli ölçüde azaltıldı. FireWatch Canada ise Kanada Orman Servisi'nin desteklediği bir platform olarak yine uydu görüntüleri, hava durumu verileri ve yapay zeka analizleri ile yangın riskini değerlendiren kapsamlı bir sistem.

Avrupa ülkeleri de yapay zekanın iklim krizine karşı gücünü fark edenler arasında. İspanya ve Portekiz, geçmiş yangın verileri ve meteorolojik bilgileri bir araya getiren yapay zeka tabanlı risk modellemeleriyle yangın sezonu öncesinde önleyici stratejiler geliştiriyor. Almanya'da ise taşkın riski taşıyan bölgeler, sensörlerden gelen veriler ve yapay zeka analizleriyle izlenerek su baskınlarına karşı erken uyarı sistemleri kuruluyor. Bu tür teknolojiler sadece afetlere müdahalede değil, altyapı planlaması ve sürdürülebilir şehirleşme gibi alanlarda da karar alma süreçlerini güçlendiriyor.

PİLOT PROJELER YÜRÜTÜLÜYOR

Yapay zeka, iklim krizinin yol açtığı afetlere karşı önleyici gücüyle sadece geleceğin değil, bugünün de en kritik teknolojisi olarak görülüyor. Erken uyarı sistemleri, risk haritaları, kaynak planlama ve müdahale optimizasyonu gibi pek çok alanda sunduğu çözümlerle, dünyada örnekleri giderek çoğalan bu teknoloji, Türkiye'de de hayat kurtarmaya hazırlanıyor. Türkiye ise henüz bu teknolojik dönüşümün başlarında. Ülkemizde orman yangınları ve seller gibi afetlerle mücadelede yapay zeka uygulamaları yeni yeni yaygınlaşıyor. Özellikle yaz aylarında artan yangınlar karşısında, Orman Genel Müdürlüğü öncülüğünde yapay zeka tabanlı gözetleme kuleleri ve insansız hava araçları projelerini hızlandırıyor. Ancak kapsamlı bir dijital altyapı oluşturma ve erken uyarı sistemlerini yaygınlaştırma süreci hala devam ediyor. Uzmanlar, Türkiye'nin coğrafi ve iklimsel risklerini göz önüne alarak, yapay zeka tabanlı sistemlerin yaygınlaştırılması ve veri altyapısının güçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor. Ancak bu konuda hem kamu hem de özel sektör iş birliği artıyor ve TÜBİTAK, üniversiteler, teknoloji firmaları tarafından pek çok pilot proje yürütülüyor.

Orman Genel Müdürlüğü Yapay Zeka Tabanlı İzleme Sistemi

Türkiye'de 776 yangın gözetleme kulesi ve 4 binin üzerinde kamera, yapay zeka ile entegre edilerek yangın tespit süresi ortalama 10 dakikanın altına indirildi. Sistem, dumanın yoğunluğu ve rüzgar yönü gibi faktörleri analiz ederek koordinat bilgilerini anında merkeze iletiyor.

HAVELSAN & ASELSAN PROJELERİ

Askeri savunma teknolojilerinden uyarlanan termal kameralar ve insansız hava araçları (İHA), yangın bölgesinde hem erken uyarı hem de müdahale sırasında yönlendirme desteği sağlıyor.

KOÇ HOLDİNG FIREAID PROJESİ

Bu model; hava durumu verileri, topografik ve coğrafi koşullar, ulaşım ağları ve ormanların farklı özellikleri gibi 400'den fazla farklı değişkenden faydalanarak belirli bir orman alanında yangın çıkma riskini yüzde 86 doğruluk oranıyla önceden tespit edebiliyor.

PANO AI (ABD, AVUSTRALYA)

Yüksek çözünürlüklü kameralar, sürekli görüntü analizi yapan yapay zeka yazılımıyla birleşerek dumanı tespit ediyor ve yangının çıkış noktasını saniyeler içinde belirliyor. Sistem, Google Cloud altyapısı üzerinden çalışıyor ve meteorolojik verileri de işleyerek yangının olası yayılım rotasını tahmin ediyor. Pano AI 2024 yılında ABD'deki 110'dan fazla orman yangını hakkında uyarılar göndererek, Washington'daki Warden'dan Colorado'daki Wellington'a kadar binin üzerinde lokasyona konuşlandırıldı ve topladığı verilerden yararlanarak yangınları daha iyi tespit edebildi.

FIRESCOUT (ABD)

360 derece panoramik kameralar ile çalışan bu sistem, saniyede 10 karelik görüntüleri işleyerek duman ve ateş belirtilerini otomatik olarak raporluyor.

DESCARTES LABS (ABD)

Uydu verilerini yapay zeka ile analiz ederek doğal afet risklerini ve çevresel değişimleri önceden tahmin ediyor.

SMOKED (POLONYA)

Orman gözetleme kulelerine entegre edilen kameralar, bulut tabanlı yapay zeka algoritmalarıyla çalışıyor. 10 km mesafeden duman tespiti yapabilen sistem, operatörlerin onayıyla acil durum merkezine alarm gönderiyor.

AUSTRALIA'S FIREHAWK

FireHawk sistemi, alanları izlemek ve operatörlerin görev yaptığı bir baz istasyonuna bilgi iletmek için 360 derece dönebilen yüksek çözünürlüklü dijital kameralar kullanıyor. Termal görüntüleme, yapay zeka analizi ve uydu verilerini birleştirerek kırsal bölgelerde erken uyarı sağlıyor.

HUAWEİ (ÇİN)

Huawei'nin iş birlikleri, Sichuan, Heilongjiang, Guangdong, Henan ve Hainan gibi Çin'in birçok eyaletinin orman yangını önleme ve biyolojik çeşitliliği koruma çabalarını artırmasına katkı sağladı.