Birleşmiş Milletler Çevre Programı'nın 2024 Gıda İsrafı Endeksi Raporu'na göre, dünya genelinde üretilen gıdanın beşte biri kayboluyor ya da israf ediliyor. Bu oran, her gün yaklaşık bir milyar öğünün çöpe gitmesi anlamına geliyor. Üstelik, israfın yüzde 60'ı doğrudan hanelerde gerçekleşiyor. Gıda kaybı ve israfının küresel ekonomiye yıllık maliyetinin ise yaklaşık 1 trilyon dolara ulaştığı tahmin ediliyor. Ancak bu tablo ekonomik kayıplarla sınırlı değil; çevresel etkiler de alarm veriyor. Gıda israfı, toplam küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 10'unu oluşturarak, havacılık sektörünün neden olduğu emisyonun neredeyse beş katına ulaşıyor. Küresel ölçekte derinleşen bu sorun, Türkiye için de benzer bir tabloyu gözler önüne seriyor. Ülkemizde kişi başına yılda ortalama 102 kg gıda israf ediliyor. Bu da toplamda yıllık yaklaşık 8.7 milyon ton gıdanın çöpe atıldığı anlamına geliyor. Bu veriler, gıda israfının yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda çevresel ve etik boyutlarıyla da ele alınması gereken çok yönlü bir sorun olduğunu ortaya koyuyor. Tarım okuryazarlığının artırılması ve gıda israfıyla mücadeleye yönelik stratejik adımların ivedilikle hayata geçirilmesi büyük önem taşıyor.

TARIM OKURYAZARLIĞI İLE GIDA İSRAFI ÖNLENEBİLİR

Tarım okuryazarlığı; bireylerin tarımın işleyişini, üretim süreçlerini, bu süreçlere etki eden faktörleri ve sürdürülebilirlik ilkelerini anlama yetkinliğini ifade eder. Bu anlayış sadece üreticilere değil, tüketicilere de yöneliktir. Tarım okuryazarlığının yaygınlaşması; bilinçli tüketim davranışlarını teşvik ederken, sürdürülebilir tarım uygulamalarının ve gıda güvenliğinin temelini oluşturur. Türkiye gibi tarımsal potansiyeli yüksek bir ülkede, toplumun önemli bir kesiminin tarımla olan bağının zayıflaması, gıda israfının artmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, tarım okuryazarlığını artırmak, israfla mücadelede atılacak temel adımlardan biridir. Tarım okuryazarlığını geliştirmenin en etkili yolu eğitimdir. Tarımsal bilgilerin eğitim müfredatına entegre edilmesi, özellikle şehir yaşamında üretimden uzak bireylerin gıda sistemlerine dair bütüncül bir anlayış geliştirmesini sağlar. Bu yaklaşım, genç nesillerin doğayla bağ kurmasına da katkıda bulunur. Eğitimin yanında, kamuoyuna yönelik farkındalık kampanyaları da büyük rol oynar. Seminerler, atölye çalışmaları, tarla ziyaretleri ve medya aracılığıyla toplumun geniş kesimlerine ulaşmak mümkündür. Yerel çiftçilerle kurulacak iş birlikleri ve topluluk merkezlerinde uygulanacak temel tarım pratikleri, üretici-tüketici ilişkisini güçlendirerek tarım okuryazarlığını derinleştirir.

ÜRETİM VE LOJİSTİK SÜRECİNDE İYİLEŞTİRME ÖNEMLİ

Gıda israfı, tarladan sofraya uzanan karmaşık bir sürecin sonucudur. Bu sorunun çözümü; tüketici farkındalığının artırılmasından, gıda bağış sistemlerinin yaygınlaştırılmasına ve etkili kamu politikalarının geliştirilmesine kadar pek çok alanda eşzamanlı çabayı gerektirir. Özellikle şehirlerde yürütülecek farkındalık kampanyaları, tüketici davranışlarını dönüştürme potansiyeline sahiptir. Gıda etiketlerinin doğru okunması, porsiyon kontrolü, alışveriş planlaması gibi bilgiler; bireysel israfın önlenmesine önemli katkılar sağlar. Fazla gıdanın ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması hem sosyal dayanışmayı artırır hem de israfı minimize eder. Gıda israfının önlenmesi süreçlerinde de önemli iyileştirmeler gerektirir.