Çeviri: İrem Sertbaş / [email protected]

“Covid-19 salgını, dünyada kontrolsüz bir şekilde yayılmaya devam ederken, herkesin ümit edebileceği en iyi ekonomik sonuç, 2008 mali krizinden daha derin olan bir ekonomik durgunluk. Ancak, şu ana kadarki etkisiz politikalar, daha kötü bir sonucun ortaya çıkma ihtimalini giderek artırıyor. Küresel ekonomiye Covid-19’la gelen şok, 2008 küresel finansal krizinden ve hatta Büyük Buhran’dan daha hızlı ve daha şiddetli oldu. Önceki iki krizde borsalar yüzde 50 veya daha fazla çöktü, kredi piyasaları dondu, büyük iflaslar izlendi, işsizlik oranları yüzde 10’un üzerine çıktı ve GSYİH yıllık yüzde 10 veya daha fazla oranda daraldı. Ama bunların hepsi üç yıl sürdü. Mevcut krizde ise benzer şekilde korkunç makroekonomik ve finansal sonuçlar 3 hafta içinde gerçekleşti.

ŞİMDİYE KADAR YAŞANAN EN HIZLI DÜŞÜŞ

Mart ayının başlarında ABD borsalarının, zirveden yüzde 20 düşüş gerçekleştirmesi sadece 15 gün sürdü. Bu, şimdiye kadar yaşanan en hızlı düşüş… Goldman Sachs, JP Morgan ve Morgan Stanley gibi finans şirketleri bile Amerika GSYH’sinin ilk çeyrekte yıllık yüzde 6, ikinci çeyrekte ise yüzde 24 ila yüzde 30 oranında düşmesini bekliyor. ABD Hazine Bakanı Steve Mnuchin, işsizlik oranının yüzde 20’nin üzerine çıkabileceği konusunda uyarıda bulunuyor. Bu oran, 2008’deki işsizlik oranının 2 katına denk düşüyor. Diğer bir deyişle, toplam talebin her bileşeni; tüketim, sermaye harcamaları ve ihracat  benzeri görülmemiş bir serbest düşüş yaşıyor. Bugün yaşanan durum, çoğu yorumcuya göre ‘V’ şeklinde (üretimin bir çeyrek için kesin bir şeklide düşmesi ve daha sonra hızla toparlanması)… Oysa Covid-19 krizinin tamamen başka bir şey olduğu anlaşılmalı. Şu an reel ulusal gelirin mutlak olarak düşmesi veya uzun dönemli eğilimine göre yavaş artması; ne ‘V’, ne ‘U’, ne de ‘L’ (keskin bir gerileme ve ardından durgunluk) şeklinde görünmüyor. Daha ziyade, finansal piyasaları ve reel ekonomi düşmesini temsil eden dikey bir çizgi olan ‘I’ harfine benziyor.

PAZARLAR, TÜNELİN SONUNDAKİ IŞIK GÖRÜNDÜĞÜNDE TOPARLANACAK

Büyük Buhran ve 2‘nci Dünya Savaşı sırasında bile bugün Çin, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da olduğu gibi ekonomik faaliyetlerin büyük bir kısmı tam anlamıyla kapanmadı. En iyi senaryo, 2008 Krizi’nden daha şiddetli (azalan kümülatif küresel çıktı açısından), ancak daha kısa ömürlü ve bu yılın dördüncü çeyreğinden itibaren pozitif büyüme sürecine geri dönmeye izin veren bir düşüş olması… Bu durumda, tünelin sonundaki ışık göründüğünde pazarlar toparlanmaya başlayacak. Ancak en iyi senaryo birkaç koşulun bir arada olduğunu varsayıyor. Birincisi; ABD, Avrupa ve ağır şekilde etkilenen diğer ekonomilerin yaygın Covid-19 test, izleme ve tedavi önlemleri, zorunlu karantinalar ve Çin’in uyguladığı tipte tam ölçekli bir kilitlenme gerçekleştirmesi gerekiyordu. Aşının geliştirilmesi ve üretilmesi 18 ay süreceğinden, antivirallerin ve diğer terapötiklerin büyük ölçekte uygulanması şart.

HÜKÜMETLER, BÜYÜK MALİ TEŞVİKLER DAĞITMALI

ABD Federal Rezervi, küresel piyasalardaki büyük dolar likidite sıkıntısını gidermek için sınır ötesi swap hatlarını genişletti. Ancak,  şimdi bankaları likit olmayan ama yine de çözücü olan küçük ve orta ölçekli işletmelere borç vermeye teşvik etmek için daha fazla çabaya ihtiyaç var. Son olarak, hükümetlerin hane halklarına doğrudan nakit ödeme yapmaları, ‘helikopter düşüşleri’ de dahil olmak üzere büyük mali teşvikler dağıtmaları gerekiyor. Ekonomik şokun büyüklüğü göz önüne alındığında, gelişmiş ekonomilerdeki mali açıkların, GSYİH’nin yüzde 2-3’ünden yüzde 10’a veya daha fazlasına yükselmesi gerekiyor. Sadece merkezi hükümetler, özel sektörün çökmesini engelleyecek kadar büyük ve güçlü bilançolara sahip... Standart devlet borcuyla finanse edilirlerse, faiz oranları keskin bir şekilde artacak. Koşullar göz önüne alındığında, Modern Para Teorisi okulunun solcuları tarafından helikopter düşüşleri de dahil olmak üzere uzun süredir önerilen müdahaleler ana akım haline geldi. Ne yazık ki en iyi senaryoda, ileri ekonomilerde dahi kamu sağlığı geri dönüşleri pandemik salgını baskılayabilmek konusunda yetersiz kalıyor. Finansal politika paketlerinin zamanında ekonomik toparlanmayı sağlayabilme hususunda kapsamlı olup olmadığı tartışılıyor. Salgın durdurulmadığı sürece, dünyadaki ekonomi ve pazarlar serbest düşüşlerine devam edecek. Toplam büyüme ise 2020’nin sonuna kadar istenen boyuta geri dönmeyebilir. Birçok kişinin güvendiği terapötik müdahaleler, umulduğundan daha az etkili olabilir. Böylece ekonomiler yeniden daralacak ve piyasalar çökecek.

BU SEFER ÇOK ŞANSLI OLAMAYABİLİRİZ

Ayrıca, büyük açıklardan para kazanmanın yüksek enflasyon üretmeye başlaması, özellikle de virüsle ilgili bir dizi negatif arz şokunun potansiyel büyümeyi azaltması durumunda, mali tepki bir duvara çarpabilir. Ve birçok ülke böyle bir borçlanmayı kendi para birimlerinde yapamaz. 

Gelişmekte olan pazarlardaki hükümetleri, şirketleri, bankaları ve hane halklarını kim kurtaracak?Pazarlar bu yıl ABD ve İran arasındaki gerilim riskini büyük ölçüde hafife alıyor; Çin-Amerikan ilişkilerinin bozulması her iki tarafın da Covid-19 salgını ölçeğini suçlamasıyla hızlanıyor. Mevcut krizin önümüzdeki aylarda ve yıllarda küresel ekonominin devam eden ‘balkanizasyonunu’ ve çözülmesini hızlandırması muhtemel görünüyor. Salgın hastalıklar, yetersiz ekonomi politikası cephaneleri ve jeopolitik gelişmeler küresel ekonomiyi kalıcı depresyona ve kaçak bir finansal piyasa erimesine dönüştürmek için yeterli olacak. 2008 çöküşünden sonra güçlü bir tepki, küresel ekonomiyi uçurumdan geri çekti. Bu sefer çok şanslı olmayabiliriz.”